Mizo Chak Chawngsavunga

AUTHOR :

Mizo mi chakte chanchin sawi a pianga sawi rik ngai ziah, Mizo pa chak Chawngsavunga chanchin tlemazawng han tarlang teh ang.

ᑕ Chawngsavunga chak vanglai hi kum 1850 ațanga 1865 bawr vel a ni a, a chak vanglai chuan Zoram chhungah amah han ter pha tur an awmloh avangin Zorama chak ber nihna hauhtu a ni. Amah hi Tlau hnam niin Leng khua(Saihnuna piana)a pian ni-a sawi a ni bawk.

ᑕ Chawngsavunga hi a piantirh atang rengin a chak danglam bik hle a, a pa chuan Dungtlang mi chak Chula ang tur niin a ring tlat mai a, a tlangval hun a nghakhlel em em thin a ni. Thing delh loh lung delh lohvin a rawn țhanglian zel a, a pumrua a lianin a mi dip a na viau a. A țhiante chuan,” Ramse chal nghawngah hling ila, Chawngsavunga nen inpawt se tunge chak zawng ang le?,” an ti laih laih țhin a ni.

ᑕ Ni khat chu a țhiante nen an ramvak a, puk pakhat an thlen chuan an kiang lawkah saza chal hi a lo bawk vang mai a. A țhiante hnenah chuan,”Lo kap suh u, ka va man ta’nge e,”a ti a. A ke hnung lam pahnihah chuan a va man chat mai a, saza chal chu a tal nasa ngang mai a, a leng awrh awrh a, Chawngsavunga pawh chu a nghing lawih lawih mai a. Chutah țan a han la ve ta tak tak a, puk kotlangah chuan che thei miah lovin a nawr bet ta reng mai a, tichuan a țhianten an rawn vawhlum ta a ni. Saza chal hi zukchal aiin a chak daih zawk a ni an ti thin. Zukchal thanga a tan der der theihnaah chuan saza chal chu a chhuak daih zel a ni an ti. Chawngsavunga saza chal manna puk hi Maite daiah hmuh theihin a la awm nghe nghe a ni.

ᑕ Vawi khat pawh a thiante nen an ramvak leh a, hruipui țhan kin tawh, fim rul mai hi theivawkpui zarah a inzem ngun mai a, a țhinte chuan an thlir vang vang a,”Chawngsavung, han pawt thla teh, thulah kan tah dawn nia, a țha em mai,” an ti a. Chawngsavunga chuan,”Thingzar a bal loh chuan hrui hi a chat ang,” a ti a, a kianga thingzung thlar chu a tlawhchhan sauh sauh a, an phih vak mai a, theivawkpui zar chu a bal ta hlawk mai a, leiah chuan a rawn tla hnuk mai a, chu thingzar chu ui chal tiah zeta lian hi a lo ni a, a țhiante chuan chak an tihzia chu hahipin an sawi a ni.

ᑕ Chawngsavunga chakzia an sawi leh pakhat chu, a thiante nen an ramvah tumin an hawn lamah ruah a sur a, tui a lian ta vak mai a. Khua a tlai tawh si a, hlauthawng rilru angreng takin a thiante chu vaukamah a ding țhap mai a. Chutah Chawngsavunga chuan,”Thlaphang suh u,”a ti a, a chempui a phawrh lawk a, phulraw tlawn lian zet mai hi a sat sawk sawk a. Lui lai tak, tui a zak thleng hmawka thukah hian a va ding a, a raw tlawn chu a țhiante awmna lamah a lek phei a, “A hmawrah khan uai rawh u,”a ti a, a țhiante chu pakhat te tein vaukam lehlamah raw tlawnin a thiar kai ta vek mai a ni. He chanchin hi Chawngsavunga chanchinah chuan mite sawi hlawlh ber a ni hial.

ᑕ Hualtu khua chhuahsanin Lenchim khuaah a pem a, Lenchim khaw thlen hma hian Satelsih tia an sawi mai thin tuihna tha tak awmna hmun ațangin, a lungtat tura a hawn chu Lenchim khelmual bulah a dah a, tun thlengin hmuh theihin a la awm a ni. He lung pawh hi tlangval chak tawk tak tan lo chuan chawizawh mai mai chi a ni lo an ti. Chawngsavunga hian a vanglai hun zawng zawng chu Lenchimah a hmang zo a tih theih a. A upat deuh tawh hnuah Lenchim ațangin Tlungvel Hmunpuiah a pem chho leh a, hetih hun laia an lal chu Vanhnuailiana fapa Buangtheuva kha a ni.

ᑕ Mizo mi chak Saizahawl’n a naupan tet ațanga a mi hmuhchak ber Chawngsavunga hmu turin Tlungvel Hmunpui chu a pan vang vang a. Chawngsavunga chu leikaah a lo țhu run mai a. Saizahawla chuan,”Ka pa Chawng, nangmah hmuh chakin ka lo kal a nih hi,” a han ti a. Chu valeh, Chawngsavunga chuan a kianga thu turin a ko hnai a, “I kawr kha han hlip la, kei pawhin ka kawr ka hlip ang,”a ti a, kawr phelh chung chuan an han țhu dun a. Mipuiin an țhlir țhup mai a, Saizahawla chuan,”Eng angin kan lan ?,” a ti a. Mite chuan,”Patling kianga naupang țhu angin i lang,” tiin an chhang mauh mai.

ᑕ Chawngsavunga chuan vawkchaw tur bapui lian pui pui chu khoah a dah a, a kut khing khatin a hmet per hmiah hmiah mai a, Saizahawla chuan hmuhnawm a ti hle a ni. Tlangval hovin Saizahawla chu lungdenah an cho a, mahse tlangvalho chuan Saizahawla chu an pha thei ta reng reng lo mai a. Chuvangin Chawngsavunga chu an pun ve ta tawp mai a. Chutah Chawngsavunga chuan Saizahawla denna chu a khum ve ta daih mai a, chu chu, Saizahawla chuan a el ngat ngata a phak ta lo a ni an ti. Saizahawla chuan,”Ka pa Chawnga chu lo la țhalai deuh ni la, inbuan a chakawm mang e,”a ti a. Chawngsavunga chuan,”I puan han veng la han ti chhin ila,”a ti a. Chutah puan an han veng a, Chawngsavunga chuan,” Ka kapkarah hian lut la, ka’n phih chhin teh ang che aw,”a ti a. Kawng pil hmek hmawk hian a han lut a, Chawngsavunga chuan,”khai aw, ka țang dawn a nia, lo inring ang che aw,!” a ti a, a phih vak mai a, Saizahawla chu a chhuak ta zawk zawk mai a ni. Saizahawla chuan,”Ka mi hmuh chak ber ka hmu ta,” tiin a hlim hle a ni. Chawngsavunga hi a dam rei hle a, tar kunin a dam a, a chak vanglaia a lung put zawh tawk mite hmuha dah nachang a hre lo chu a inchhir thu a sawi thin a ni.

ᑕ Chawngsavunga’te chhung hi an chak hle a, a farnu Pi Ngumi tia an koh fiam chu nu lian tak a ni a, chak pawh a chak hle a ni. Darbel khap rukin chaw an chhum a, a kut lehlam chuan suankualin a rawngah a chep bet a, a khaikhup zawngin a tikáng a, a kut lehlama buhtlei kengin a hawlh fai vek thei a ni. Țum khat pawh buh țin thum phur haw chungin kawng kama thangțung hi a hmu a, “Mipate hian eng tin nge maw thangțung hi an lak țhin le,” tih pahin a kut khing khat hian a kauah a vuan a, a phih thla zat zat mai a ni, an ti. A chak thial thial hle mai.(Thangțung hi thil lak harsa tak mai, khauh fuh mai a ni a, hmeichhe tan chuan thil lak harsa tak zawng a ni ngei ang.)

ᑕ Chawngsavunga chanchin hi K C Vanlalruata Lehkhabu ațanga ka lakchhawn a ni.
(Andy K Zarzoliana)

Kris L Pachuau
I thu ziah hi KC vanlalruata ziah i chhiar a nih hmel a Belhchian dawllo a awm zeuh zeuh. Saizahawla nen an inbuan thu khi a dik chiah lo. An inbuan lai ngei mit a hmutu hi ka piantirh a min chhartu a nia. Chakzawk an awm lo an inhneh tawk tihin min hrilh a dik pawh ka ring.

Lungtat atan a lung hawn i tih pawh khi Tuirini hnar Tlungvel ram chin atanga a zakzeh chhoh a ni a. Tuirini Lui atangin 1km vel a zakzeh chho a, 1990 kum khan ka han teh nghe nghe a a sei zawng 48 inchees a nia… a hlai lai berah 22 inchees a nia. A chhah lai berah 13 inchees a ni. A zuih te lai berah 13inchees tho a ni. Tunhnuah Lenchîm ho in an zawn chhuak a an Field sir thlanlung bulah an dah a kum 2014 khan ka han en leh a , a lo bung then tawh nghe nghe a ni.
Tlungvel khaw hmasa tih pawn a sawi theih awm e, Tlungvel khawbul lawk Hmunpuiah a thi nghe nghe a ni.

A tunu hi Biakthangi a nia. Kapi hi 1906 a piang a nia …a tunu nen chuan an inkawm fo thin.

Pi Biakthangi fapa Fangzauva pawh hi a chak ve khawp mai. Truck( TMB) kan tih thin ke pump puar hi Truck hnung ah a theh kai ve lap lap thei.

Saizahawla nen a an inchai hian an inhnehtawk khawp mai ka pian hlima min chhartu Pi Khuangi min hrilh thin danin , an inchaina lai vaivut a tam deuh nge ni , a khu nasa lutuk a hmuhchian pawh a har khop mai …an inhnehtawk chiah tiin a sawi thin. Tin Palian em em a, KC Vanlalruata’n a sawi hi a dik loh hmel bawk… pa Bem lampang a ni tiin min hrilh thin… Saizahawla aia lian viau a sawi khi ka pawm thak lo mai kei chuan.

Tin kum 1850 tih vel lai khian Lenchim a la awm ka ringlo tlat. Lamtual emaw Thingkhuangah maw Lenchim khaw ho kha an awm ka ring zawk mah.

About Mizo Archive

I'm the one who collect the best writings of Mizos
This entry was posted in Thu Ngaihnawm and tagged , . Bookmark the permalink.

3 Responses to Mizo Chak Chawngsavunga

  1. Pingback: Mizo Thawnthu List Directory - Sakeibaknei

  2. Padawnga says:

    Sakawra michak leh midang te chanchin hmuh tur a va awm ta love

    Like

Leave a comment